به گزارش آیندگان
در سال‌های تازه، مقدار تشخیص اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) افزایش یافته است اما باورها و پیش‌فکر‌های نادرست بسیاری درمورد آن وجود دارد. چه مقدار مصرف دارو در درمان این اختلال مؤثر است؟ داروها عوارض دارند؟ محیط در تشدید یا درمان آن تأثیر دارد؟ در این نوشته، به این موضوعات می‌پردازیم تا بهتر با یکی از شایعترین اختلال‌های عصبی آشنا شوید.
اکنون، مصرف ریتالین برای کنترل و درمان ADHD زیاد گسترده است اما حدوداً ۳۰ سال قبل روبه رو دانشگاه‌ها و کنگره‌های علمی آمریکا مردم معترض شعار می‌دادند: «روانی‌ها، از دادن مواد مخدر به بچه‌های ما دست بردارید!» این اعتراضات چنان گسترده شدند که علتشد محققان از اغاز دهه ۱۹۹۰ تحقیقات بیشتری درمورد ADHD و داروهای آن بکنند.
اغاز تحقیقات گسترده درمورد ADHD
اغاز دهه ۱۹۹۰ کودکان آمریکایی مبتلا به ADHD بیشتر از دوبرابر شده می بود (کمتر از یک‌میلیون مبتلا در سال ۱۹۹۰، به بیشتر از ۲ میلیون مبتلا در سال ۱۹۹۳ رسید) که تقریباً دوسوم آنها ریتالین مصرف می‌کردند. باوجود رشد سریع مصرف ریتالین بین مبتلایان، هیچ‌کس دقیقاً نمی‌دانست این دارو چطور عمل می‌کند یا واقعاً بهترین راه برای درمان مشکلات دقت کودکان است یا خیر.
تعداد بسیاری از پزشکان و والدین می‌دیدند هنگامی کودکانشان اغاز به مصرف داروهای محرکی همانند ریتالین می‌کنند، حرکت آنها تقریباً یک‌شبه بهبود می‌یابد اما هیچ‌کس در پژوهش علم دقیق و در مقیاس گسترده اندازه‌گیری نکرده می بود که این جواب مثبت تا چه حد رایج است یا مصرف طویل‌زمان ریتالین چه تأثیری بر کودک دارد.
آخرین مطالب
سال ۱۹۹۹ یکی از بزرگ‌ترین پژوهش‌ها درمورد اثرات طویل مدت داروهای روانپزشکی انجام شد. محققان آن سال بعد از ۱۴ ماه بازدید فهمید شدند کودکانی که هر روز ریتالین مصرف می‌کردند، نسبت به کودکانی که فقط آموزش رفتاری دیده بودند، علائم زیاد کمتری داشتند. این خبر به کلینیک‌ها و مطب‌های اطفال در سراسر آمریکا رسید: ریتالین واقعاً مؤثر است اما چندان دوام نیاورد. اواسط دهه ۲۰۰۰ محققان با جمع‌آوری داده‌های تازه فهمید شدند شواهد چندان امیدوارکننده نیستند. بعد از ۳۶ ماه مصرف، علائم بهبودی کودکانی که دارو مصرف می‌کردند، کاملاً محو شد.
مسائل حوالی ADHD مدام بغرنج‌تر شد. تشخیص این اختلال طی این سال‌ها افزایش یافته است. سال قبل میلادی، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها گزارش داد ۱۱.۴ درصد کودکان آمریکایی به ADHD مبتلا می باشند که رقم بالایی است: ۷ میلیون کودک آمریکایی ADHD دارند، این رقم سال ۲۰۱۶ شش‌میلیون و اواسط دهه ۱۹۹۰ دومیلیون می بود.
اینجاست که سؤالی اساسی پیش می‌آید، ADHD را چطور تشخیص خواهند داد؟
تشخیص دشوار و مبهم ADHD
تشخیص ADHD همیشه او گفت و گو‌برانگیز بوده است. برخی استدلال می‌کنند که تعداد بسیاری از علائم کلاسیک این اختلال (بی‌قراری و گوش‌ندادن به سخن دیگران) فقطً رفتارهای معمولی و احتمالا آزاردهنده دوران کودکی می باشند. از نظر دیگر، برخی می‌گویند اگر همین علائم تشدید شوند، می‌توانند پیامدهای جدی همانند طرد اجتماعی و فرار از مدرسه داشته باشند.
مرز کودک سالم و کودک مبتلا به ADHD کجاست؟ درمورد ترسیم این مرز اتفاق نظری وجود ندارد اما ابزاری که طبق معمولً پزشکان برای تشکیل اختلاف منفعت گیری می‌کنند، «راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی» یا DSM است. در DSM برای تشخیص این اختلال ۹ نشانه برای بی‌توجهی و ۹ علامت برای بیش‌فعالی/ تکانشگری ذکر می‌شود. برای آنکه کودکی به ADHD مبتلا باشد، باید ۶ علامت از هر دسته را با شدت کافی، حداقل ۶ ماه قبل از ۱۲ سالگی نشان دهد. این چنین این علائم باید در ۲ محیط گوناگون (همانند خانه و مدرسه) وجود داشته باشد.
برخی‌ها هم مرزبندی راحت‌تری نظر داده‌اند. در مقاله جدیدی که در ADDitude انتشار شده، «وس کرنشاو» (Wes Crenshaw)، روان‌شناس آمریکایی، مرزهایی برای ADHD ترسیم کرده است:
«فرزند شما یا ADHD دارد یا ندارد. اگر داشته باشد، یا صدمه دیده است یا خیر. اگر صدمه دیده باشد، گفتاردرمانی یا مکمل‌ها، تغذیه، ورزش یا نظم‌و‌انضباط این صدمه را از بین بردن نمی‌کند.»
از سویی «راسل بارکلی» (Russell Barkley)، یکی از برجسته‌ترین محققان حوزه ADHD، در سخنرانی این اختلال را «دیابت مغزی» نامگذاری کرده است. او می‌گوید ADHD نیز همانند دیابت، اختلالی مزمن است که باید هر روز مدیریت شود تا صدمه‌های ثانویه پیش نیاید.
تشخیص دقیق ADHD به‌دلایل بسیاری می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. برخلاف دیابت، هیچ آزمایش بیولوژیکی قابل‌اعتمادی برای این اختلال وجود ندارد. معیارهای تشخیصی DSM نیز زیاد تر نیاز به قضاوت متخصص دارند و معیارها نیز مدام تحول می‌کنند.
برای روشن‌کردن مرزهای ADHD، محققان زمان‌ها است به‌جستوجو شناسایی علامت بیولوژیکی یا «بیومارکر» برای این اختلال بوده‌اند، یک آزمایش آشکار، همانند آزمایش قند خون برای دیابت، که به پزشکان اجازه دهد با مطمعن بگویند کدام کودکان مبتلا به A.D.H.D می باشند و کدامشان نیستند. هرچند در این عرصه پیشرفت‌هایی به دست آمده و حتی ژن‌های مرتبط با این اختلال را یافته‌اند اما نمی‌توان با قطعیت او گفت این زیست‌شاخص اشکار شده است.
اکنون به سوال مهم فرد دیگر می‌پردازیم: ریتالین یا دیگر داروهای ADHD منفعت‌ای هم دارند؟
تأثیر داروهای ADHD
تا این مدت درمان مهم ADHD داروهای محرکی همانند ریتالین و آدرال است؛ این سال‌ها بازار آنها بزرگ‌تر هم شده. از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ کل نسخه‌های داروهای درمان این اختلال در ایالات متحده ۵۸ درصد افزایش یافته است. اگرچه نرخ تجویز این دارو بین پسران ۱۰ تا ۱۴ ساله زیاد تر از همه است اما اکنون بزرگسالان نیز به این داروها روی آورده‌اند. سال ۲۰۱۲، برای کل آمریکایی‌های ۳۰ ساله ۵ میلیون نسخه داروهای ADHD تجویز شد. یک دهه سپس، این رقم بیشتر از سه‌برابر شد و به ۱۸ میلیون رسید.
آدرال که یکی از درمان‌های مهم این اختلال به حساب می اید، نوعی آمفتامین است؛ یکی از محققان علوم اعصاب دانشگاه نیویورک می‌گوید: «نخستین دوز تقریباً همانند توانایی‌ای عرفانی است. این تحول را می‌بینید. مزایای رفتاری واقعاً خیره‌کننده است، به خصوص در بچه‌های کوچک‌تر.» اگرچه این داروها می‌توانند تأثیر قدرتمندی بر حرکت کودکان در کلاس داشته باشند، در بهبود نحوه یادگیری آنها تأثیر چندانی ندارند.
سال ۲۰۲۳ محققان آزمایش جالبی روی ۴۰ جوان بزرگسال انجام دادند؛ به گروهی داروی محرک و به گروه دیگر دارونما دادند. سپس از آنها خواستند برخی آزمایش‌های پیچیده به نام قضیه بهینه‌سازی کوله‌پشتی را حل کنند. قضیه کوله‌پشتی پازل مشهوری در اقتصاد و علوم کامپیوتر است؛ باید اقلام خاص و ارزشمندی را بر پایه وزن و قیمت در کوله‌پشتی بچینید.
شرکت‌کنندگانی که به آنها داروی واقعی داده شد، سریع تر از آنهایی که دارونما مصرف کرده بودند، کار می‌کردند. آنها با ماموریت‌شناسی و تمرکز کوله‌های مجازی خود را بسته‌بندی کردند، وسایل را به داخل و خارج می‌کشیدند و ترکیب‌های مختلفی را امتحان می‌کردند اما در آخر، نمرات آنها در آزمون کوله‌پشتی بهتر از گروه دارونما نبوده است. اگر به آنها نگاه می‌کردید، به نظر می‌رسید آنها روی کارشان متمرکزند اما درواقع کار آنها ثمره خاصی نداشت. یکی از دلایل مهم که مردم آمفتامین مصرف می‌کنند همین است: این داروها علتخواهد شد کارهای خسته‌کننده دلنشین‌تر به نظر برسند. درکل نمی‌توان با مطمعن او گفت مصرف داروها می‌توانند ADHD را درمان کنند.
تأثیر محیط بر ADHD
برخی از افرادی که در کودکی ADHD داشته‌اند، هنگامی بزرگ‌تر و جدا گانه خواهد شد، جستوجو جایگاه مناسب خودشان می‌گردند. آنها در بزرگسالی آزادی بیشتری برای کنترل پارامترهای زندگی دارند: به دانشگاه بروند یا نه، چه چیزی بخوانند، چه شغلی را جستوجو کنند. تعداد بسیاری نیز عرصه‌هایی را انتخاب می‌کنند که با شخصیت آنها بهتر مطابقت دارد و طبق معمولً زندگی راحتی هم دارند. اینجا سوال آخر نقل می‌شود: اصلاً ADHD اختلال است یا این که این افراد در کودکی در محیط نامناسبی بوده‌اند؟
بر پایه مقاله‌ای که سال ۲۰۱۶ انتشار شد، تعداد بسیاری از افرادی که در کودکی با ADHD دست‌وپنجه نرم می‌کنند، در بزرگسالی داخل محیط‌های کاری خاصی خواهد شد. برای برخی، جذابیت شغل جدیدشان این می بود که دائم مشغول باشند و یا هم‌زمان چند کار انجام بدهند. برای برخی نیز کار فیزیکی و عملی مناسب می بود.
محققان می‌گویند افراد گوناگون در بزرگسالی فهمید شدند تمایل دارند حواس‌پرتی خود را به عرصه‌های محیطی ربط دهند. به باور آنها، مشکل از محیط‌هایشان می بود، نه خودشان و این دیدگاه علتشد حس بی‌کفایتی کمتری بکنند: آنها با توصیف ADHD به‌گفتن ویژگی شخصیتی، نه اختلال آن را عیب نمی‌دانستند.
درکل محققان می‌گویند افراد مبتلا به ADHD بسته به محیطی که در آن قرار دارند، می‌توانند دیدگاه متغیری به این اختلال داشته باشند و حتی آن را به نقطه قوت خود تبدیل کنند.
دسته بندی مطالب
فرهنگ وهنر