لوله های پلیکا، نوعی لوله پلیمری از جنس پلی وینیل کلراید (PVC)، به دلیل ویژگیهای برجسته ای که دارند، امروزه به یکی از پرکاربردترین گزینه ها در صنعت ساختمان سازی، انتقال آب و فاضلاب، صنایع کشاورزی، صنعتی و زیرساختهای شهری تبدیل شده اند. این لوله ها که در دهه ۱۹۵۰ میلادی برای اولین بار در اروپا تولید شدند، به مرور زمان جایگزین لوله های فلزی مانند فولادی، گالوانیزه و حتی مسی شدند. در ایران نیز ورود این لوله ها به دهه ۱۳۶۰ بازمی‌گردد و نام «پلیکا» که در ابتدا یک برند تجاری بود، اکنون به صورت عمومی برای اشاره به لوله های PVC استفاده می شود.
لوله های پلیکا به دلیل ساختار شیمیایی خود در برابر خوردگی، پوسیدگی و زنگ زدگی مقاوم هستند. آنها وزن کمی دارند، حمل و نقل شان آسان است و نصب آنها با سرعت بالا انجام می شود. از نظر ظاهری نیز سطح داخلی صاف و براق آنها باعث کاهش اصطکاک و در نتیجه، افت فشار بسیار کم در سیستم می شود. این ویژگی موجب می شود تا این لوله ها برای انتقال آب، فاضلاب و حتی مواد شیمیایی انتخابی بهینه باشند. علاوه بر آن، این لوله ها عایق مناسبی در برابر حرارت و الکتریسیته هستند و برخی مدلها حتی در برابر اشعه ماوراء بنفش (UV) نیز مقاوم اند، که آنها را برای استفاده در فضای باز نیز مناسب می سازد.
از نظر دسته بندی فنی، لوله های پلیکا در چند گروه اصلی قرار می گیرند: لوله های U-PVC که از پلی وینیل کلراید سخت ساخته شده و مقاومت بالایی دارند، لوله‌های M-PVC که اصلاح شده و در برابر ضربه مقاوم ترند، لوله های O-PVC که ساختاری آرایش یافته با تحمل فشار بالا دارند، لوله های C-PVC که کلرینه شده و مناسب برای انتقال سیالات داغ هستند و نهایتاً P-PVC که نرم و منعطف بوده و بیشتر برای کاربری هایی که نیاز به خم شدن لوله است، کاربرد دارد.
کاربردهای لوله پلیکا بسیار متنوع است. در سیستمهای فاضلاب شهری و خانگی، سیستمهای آبرسانی و آبیاری کشاورزی، کانال کشی تهویه و تخلیه، محافظت از کابلهای برق و مخابرات، سیستمهای شیمیایی و صنعتی و حتی پروژه های ساختمانی از آنها استفاده می شود. لوله های پلیکا به دلیل مقاومت شیمیایی، عمر بالا و هزینه نگهداری پایین، گزینه ای اقتصادی و فنی مناسب به شمار می روند.
فرآیند تولید این لوله ها نیز به شکل کاملاً صنعتی و کنترل شده انجام می شود. ابتدا مواد اولیه شامل پودر یا گرانول PVC و افزودنی ها آماده سازی شده و سپس در دستگاه اکسترودر تحت فشار و دمای بالا به شکل لوله درمی آیند. پس از شکل گیری، لوله ها خنک شده، طبق استانداردهای سایز و ضخامت برش خورده و بسته بندی می شوند. در برخی مدلها، برای نصب آسانتر، خطوط راهنمایی روی بدنه لوله تعبیه می شود.
نصب لوله های پلیکا نیز ساده و قابل اجرا با روشهای مختلف است. از روش چسبی (اتصال با چسب مخصوص PVC) گرفته تا جوش حرارتی و اورینگی، بسته به نوع لوله و محل کاربرد، می توان اتصالاتی سریع، محکم و ایمن ایجاد کرد. همین نصب آسان در کنار سایر مزایا، باعث شده تا سرعت اجرای پروژه ها افزایش یابد و هزینه های نیروی انسانی کاهش پیدا کند.
در زمان خرید لوله پلیکا، توجه به چند نکته حیاتی است. ابتدا باید اطمینان حاصل کرد که لوله دارای کیفیت مواد اولیه مناسب و نشان استاندارد ملی یا بین المللی باشد. سپس، باید سایز، ضخامت و نوع لوله را متناسب با کاربرد خود انتخاب کرد. برای مثال، لوله های نیمه قوی برای فاضلاب خانگی کافی هستند، در حالی که پروژه های صنعتی به لوله های قویتر نیاز دارند. همچنین مقایسه قیمت برندهای مختلف و انتخاب از میان برندهای معتبر مانند پلیمر گلپایگان، نانو پلیمر یاس، پارس پلاست، وینوپلاستیک و دیگر شرکت های شناخته شده نیز به تصمیم گیری بهتر کمک می کند.
در نهایت، می توان گفت لوله پلیکا با در اختیار داشتن مزایایی چون وزن سبک، مقاومت شیمیایی، نصب آسان، قیمت مناسب و طول عمر بالا، یک انتخاب هوشمندانه برای پروژه های عمرانی، صنعتی و خانگی است. این لوله ها توانسته اند جایگاه ویژه ای در زیرساختهای مدرن پیدا کنند و همچنان به‌عنوان یک راهکار مطمئن برای انتقال انواع سیالات در ایران و جهان مورد استفاده قرار گیرند.
آمار مصرف لوله پلیکا در ایران و جهان
لوله های پلیکا (PVC) به دلیل ویژگی های کاربردی و اقتصادی، بخش بزرگی از بازار تأسیسات و انتقال سیالات را به خود اختصاص داده اند. بررسیها نشان می دهد که میزان مصرف واقعی این محصول در ایران و بازار جهانی به شکل قابل توجهی رو به رشد است.
در ایران، مصرف سالانه لوله های PVC در بازه ای بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن در نوسان بوده است. در برخی سالها این میزان حتی به ۵۶۰ هزار تن نیز رسیده است، اگرچه بخشی از این مقدار در معاملات ثبت شده نهایی نشده است. این آمار نشان دهنده نقش مهم و پررنگ لوله پلیکا در پروژه های عمرانی، شهری و ساختمانی کشور است.
از سوی دیگر، تولید لوله های PVC در ایران سابقه ای بیش از دو دهه دارد. از سال ۱۳۷۴ تاکنون، بیش از ۲۰۰ واحد تولیدی در این حوزه فعالیت دارند که ظرفیت تولید آنها در مجموع به بیش از ۲۰۰ هزار تن در سال می رسد. این لوله ها در بخش تأسیسات ساختمان، حدود ۸۰ درصد بازار کشورهای منطقه مانند عراق، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، افغانستان، کره جنوبی، اندونزی و دیگر کشورهای آسیایی را نیز در اختیار دارند.
در سطح ملی، ظرفیت اسمی تولید محصولات پلیمری کشور به بیش از ۸.۸ میلیون تن در سال می رسد که بخشی از آن به لوله های پلیکا اختصاص دارد. این رقم نشان می دهد ایران در زمینه تولید محصولات پلیمری، به ویژه لوله های PVC، توان بالقوه بالایی برای پاسخگویی به تقاضای داخلی و صادرات به بازارهای منطقه دارد.
در بعد جهانی نیز آینده روشنی برای لوله های پلیکا پیش‌بینی شده است. طبق گزارش‌ها، بازار جهانی لوله های PVC که در سال ۲۰۲۰ حدود ۶۱.۵ میلیارد دلار ارزش داشت، تا سال ۲۰۲۸ با نرخ رشد سالانه ۵.۷۹ درصد افزایش یافته و به ارزش تقریبی ۸۷.۱۵ میلیارد دلار خواهد رسید. این رشد به دلیل گسترش زیرساختهای شهری، نیاز به جایگزینی لوله های قدیمی و توسعه پروژه های جدید آبرسانی و فاضلاب در کشورهای در حال توسعه رقم خواهد خورد.
در مجموع، این آمارها نشان می دهد که لوله پلیکا نه تنها در ایران بلکه در بازار جهانی جایگاه بسیار مهمی دارد و با توجه به ویژگیهایی مانند عمر بالا، هزینه مناسب، نصب آسان و مقاومت شیمیایی، همچنان یکی از انتخابهای اصلی در اجرای پروژه های زیرساختی و ساختمانی خواهد بود.
در سال‌های اخیر، استفاده از لوله های پلیکا به عنوان راهکاری به‌صرفه، بادوام و مهندسی شده در پروژه های عمرانی، صنعتی و کشاورزی ایران رواج گسترده ای یافته است. نمونه هایی از پروژه های بزرگ در مناطق مختلف کشور نشان می دهد که این لوله ها، به ویژه در سایزهای متوسط و بزرگ، توانسته اند جایگزین مناسبی برای لوله های فلزی، بتنی و سایر متریالهای سنتی باشند. در ادامه نمونه های واقعی از مصرف گسترده لوله پلیکا در پروژه های ملی در ایران را ارائه می‌دهیم:
پروژه شبکه فاضلاب شهر اهواز
در پروژه اصلاح و توسعه شبکه فاضلاب شهر اهواز که توسط شرکت آب و فاضلاب کشور اجرا شد، یکی از اصلی‌ترین متریالهای استفاده‌شده، لوله‌های پلیکا (U-PVC) در سایزهای متنوع بود. این پروژه به دلیل فرسودگی شدید شبکه فاضلاب شهری، نیاز به جایگزینی بیش از ۴۰۰ کیلومتر لوله فاضلابی داشت.
در این پروژه: از لوله های پلیکا با سایزهای ۱۶۰، ۲۰۰ و ۲۵۰ میلیمتر فشار قوی استفاده شد.
دلیل انتخاب پلیکا در این پروژه، مقاومت بالا در برابر شرایط خورنده خاک، وزن سبک برای نصب سریع‌تر و قیمت اقتصادی نسبت به لوله‌های چدنی یا فلزی بود.
بخشی از لوله ها از برندهای داخلی معتبر نظیر گلپایگان، سپاهان، ناردین و پلی سازان تأمین شد.
براساس گزارش وزارت نیرو، استفاده از لوله های پلیکا در این پروژه، هزینه های اجرا را تا ۳۰ درصد کاهش داد و زمان اجرا نیز نسبت به استفاده از لوله های فلزی سنتی ۲۵ درصد سریع تر انجام شد.
این نمونه فقط یکی از ده ها پروژه بزرگ عمرانی در کشور است که به‌وضوح نشان می دهد لوله های پلیکا نه‌تنها از نظر فنی قابل اتکا هستند، بلکه از لحاظ اقتصادی و اجرایی نیز انتخابی هوشمندانه برای پیمانکاران و سازمان های دولتی محسوب می شوند.
پروژه جمع‌آوری و هدایت آبهای سطحی در شیراز
در مناطق پرتراکم و پرتردد شهر شیراز، به ویژه در محدوده معالی آباد و بلوار چمران، پروژه ای گسترده برای جمع آوری آبهای سطحی در دستور کار قرار گرفت. این پروژه با هدف مهار آبهای حاصل از بارندگی و هدایت آنها به کانالهای اصلی، از لوله های پلیکا با قطر ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیمتر بهره برد. در مجموع، بیش از ۱۵۰ کیلومتر لوله پلیکا مورد استفاده قرار گرفت. سبک وزنی این لوله ها، مقاومت بالای آنها در برابر خاک مرطوب و سهولت نصب، از جمله دلایل اصلی انتخاب این محصول بود. اجرای این پروژه با بهره گیری از لوله پلیکا، منجر به کاهش چشمگیر هزینه ها تا حدود ۲۰ درصد در مقایسه با استفاده از لوله های فلزی یا بتنی شد و همچنین زمان اجرا را نیز به شدت کاهش داد.
پروژه آبیاری تحت فشار باغات پسته در زرند کرمان
در منطقه خشک و کشاورزی محور زرند کرمان، سیستم آبیاری سنتی جای خود را به آبیاری مدرن و تحت فشار داده است. در این پروژه، برای انتقال آب به باغات پسته، بیش از ۷۵ هزار متر لوله پلیکا در سایزهای ۹۰ و ۱۱۰ میلیمتر نصب شد. استفاده از این لوله ها با توجه به مقاومت در برابر اشعه فرابنفش، عدم رسوب پذیری و طول عمر بالا در شرایط آب و هوایی کرمان، یک انتخاب فنی و اقتصادی بود. علاوه بر این، لوله های پلیکا به دلیل نیاز کم به نگهداری و دوام بالا در فضای باز، هزینه‌های عملیاتی را به میزان قابل توجهی کاهش داده اند. برآوردها نشان می دهد عمر مفید این سیستم آبیاری بیش از ۲۰ سال خواهد بود.
اجرای شبکه فاضلاب در شهرک صنعتی سلفچگان قم
در شهرک صنعتی سلفچگان، که محل استقرار ده‌ها واحد صنعتی و کارخانه است، اجرای یک شبکه فاضلاب قدرتمند و مقاوم اهمیت زیادی داشت. در این پروژه، بیش از ۳۰۰۰ متر لوله پلیکا نیمه قوی و فشار قوی با سایزهای متنوع ۱۶۰ تا ۲۵۰ میلیمتر مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به وجود مواد شیمیایی و پسابهای صنعتی در این منطقه، لوله های پلیکا به دلیل مقاومت بالایشان در برابر عوامل خورنده انتخاب شدند. تأمین این لوله‌ها از برندهای داخلی مانند پلی‌سازان و ناردین انجام شد و با بهره‌گیری از اتصالات اورینگی و چسبی، سرعت اجرای پروژه نیز به شکل محسوسی افزایش یافت.
پوشش کابلهای برق در خطوط متروی تهران
در مسیر تونلهای خطوط ۶ و ۷ متروی تهران، لوله های پلیکا به‌عنوان پوشش ایمن برای کابلهای برق فشار قوی مورد استفاده قرار گرفتند. این لوله ها نقش محافظ الکتریکی را ایفا کرده و از تماس مستقیم کابلها با خاک یا سایر تأسیسات جلوگیری می‌کنند. مزیتهای کلیدی استفاده از پلیکا در این پروژه شامل عایق بودن در برابر الکتریسیته، مقاومت در برابر ضربه و حرارت و نیز استحکام در محیط های بسته مترو بود. برندهای معتبری همچون گلپایگان و سپاهان، لوله های مورد نیاز این پروژه را با استاندارد ملی تأمین کردند تا امنیت شبکه توزیع برق زیرزمینی در شرایط سخت تضمین شود.
توسعه شبکه فاضلاب شهری بندرعباس
در محلات نوبنیاد، دو هزار و گلشهر در بندرعباس، اجرای طرح توسعه شبکه فاضلاب شهری به یکی از اولویتهای زیرساختی تبدیل شد. این مناطق با توجه به شیب زمین و بارندگیهای فصلی، با مشکلات جمع آوری فاضلاب و پس زدگی مواجه بودند. برای حل این چالش، بیش از ۲۰۰ هزار متر لوله پلیکا در سایزهای ۶۳ تا ۲۰۰ میلیمتر مورد استفاده قرار گرفت. ویژگی برجسته پلیکا در این پروژه، سبک بودن آن بود که امکان نصب آسان در مناطق کوهپایه ای و صعب العبور را بدون نیاز به ماشین آلات سنگین فراهم کرد. این انتخاب هوشمندانه ضمن تسریع در اجرا، هزینه پروژه را نیز به میزان چشمگیری کاهش داد.
این پروژه ها تنها نمونه هایی از موفقیت لوله پلیکا در رفع نیازهای مهندسی کشور هستند. عملکرد فنی، دوام بالا و مزایای اقتصادی این محصول باعث شده است تا در دهه اخیر، لوله های پلیکا به یکی از ارکان ثابت در پروژه های تأسیساتی، عمرانی و زیربنایی کشور تبدیل شوند.