به گزارش آیندگان
آیا تابهحال برایتان پیش آمده که به چهرهی صمیمیترین دوست یا حتی مادرتان نگاه کنید و برای کسری از ثانیه، حس کنید که انگار دارید به یک غریبه نگاه میکنید؟ یا احتمالا در حال نوشتن یک کلمه زیاد ساده همانند «در» یا «دیوار» بودهاید و یک دفعه حس کردهاید که این کلمه چه مقدار شگفت است، هیچ معنایی ندارد و انگار اولین بار است که آن را میبینید.
اگر این تواناییهای دلهرهآور را داشتهاید، نترسید. حافظهتان را از دست ندادهاید و دیوانه نشدهاید. شما در حال توانایی اتفاقای روانشناختی به نام ژامه وو (Jamais Vu) هستید.
تعداد بسیاری از ما با اتفاق «دژاوو» (آشناپنداری) آشنا هستیم؛ حسی که انگار قبلاً اینجا بودهایم. اما ژامه وو، خواهر دوقلو و یقیناً مرموزتر و مقداری ترسناکترِ دژاوو است. در این مقاله از مجله «چطور» تصمیم داریم با عینک علم و روانشناسی به تاریکخانه ذهن سفر کنیم تا بفهمیم چرا مغز ما بعضی اوقات تصمیم میگیرد آشناترین چیزها را برایمان “غریبه” نمود دهد.
ژامه وو دقیقاً چیست؟
ژامه وو (تلفظ: /zhä-mā-vo͞o/) واژهای فرانسوی به معنی «هیچ زمان دیده نشده» است. در روانشناسی، این کلمه برای توصیف وضعیتی به کار میرود که در آن فرد، شخص، کلمه، مکان یا موقعیتی را که به خوبی میشناسد، یک دفعه برایش غریب، تازه و ناآشنا به نظر میرسد.
آخرین مطالب
- نسخه ساده شده تویوتا یاریس کراس با برند پرودوآ اراعه میشود_آیندگان
- انسانها ۳۵۰ هزار سال سریعتر از فکر قبلی ما آتش را مهار کردند_آیندگان
- پادکست هوش مصنوعی واشنگتن پست با اشتباهات مکرر خود جنجالی شد_آیندگان
- برنامه مسابقات فوتبال امروز ۲۳ آذر_آیندگان
- ایلان ماسک در کارخانه سامسونگ دفتر اختصاصی خواهد داشت_آیندگان
در حالی که دژاوو (Déjà Vu) حس آشنایی کاذب در موقعیتی تازه است، ژامه وو حس ناآشنایی کاذب در موقعیتی قدیمی است.
کریس مولین، یکی از برجستهترین پژوهشگران حافظه از دانشگاه لیدز (و اکنون دانشگاه گرنوبل آلپ)، ژامه وو را اینگونه توصیف میکند:
«ژامه وو وقتی رخ میدهد که ادراک عینی شما با فهمیدن ذهنیتان در تضاد است. میدانید که در اتاق خودتان هستید، اما حسی درونی و قوی فریاد میزند که اینجا غریبه است.»
این توانایی طبق معمولً زیاد مختصر است و تنها چند ثانیه طول میکشد، اما شدت حس بیگانگی در آن میتواند فرد را دچار وحشت یا سردرگمی کند.
ریشه علمی: چرا مغز ارور میدهد؟
برخلاف دژاوو که تحقیقات بسیاری روی آن انجام شده، ژامه وو کمتر مورد بازدید قرار گرفته است. با این حال، مطالعات تازه، به اختصاصی تحقیقات پروفسور مولین، پرده از راز این اتفاق برداشتهاند.
۱. اتفاق اشباع معنایی
مهمترین توضیح علمی برای ژامه وو، اتفاقای به نام «اشباع معنایی» است. هنگامی یک نورون عصبی را بیشتر از حد و به طور تکراری تحریک میکنید، آن نورون خسته میشود و موقتاً از کار میافتد.
در یک آزمایش مشهور، مولین از ۹۲ داوطلب خواست که کلمه “Door” (در) را ۳۰ بار در یک دقیقه بنویسند. نتیجه شگفتانگیز می بود: ۶۸ درصد از شرکتکنندگان علائم ژامه وو را گزارش کردند. آنها میانها گفتند که کمکم شک کردند که آیا “Door” یک کلمه واقعی است؟!
هنگامی شما به چهره دوستتان خیره میشوید یا یک کلمه را تکرار میکنید، نورونهای مسئول شناسایی آن چهره یا کلمه، دچار “تخلیه انرژی” خواهد شد. مغز شما عکس را میبیند، اما برچسب معنایی آن را گم میکند.
۲. خستگی مغز و ناهماهنگی
مغز ما دائماً در حال تطبیق ورودیهای حسی با حافظه است. ژامه وو امکان پذیر ناشی از یک تأخیر جزئی در بازیابی اطلاعات از حافظه طویل مدت باشد. این اتفاق وقتی که خسته هستید، کمخوابی دارید یا تحت سختی استرس هستید، زیاد تر رخ میدهد.
دکتر ورنون نیپ (Vernon Neppe)، عصبروانپزشک که در دهه ۸۰ میلادی تحقیقات گستردهای روی اتفاقهای “وو” (Vu) انجام داد، میگوید:
«این تواناییها در افراد سالم کاملاً طبیعی می باشند. مغز یک ماشین پیچیده است و بعضی اوقات چرخدندههای ادراک و حافظه برای لحظهای دچار نمیشوند.»
تفاوتهای برادران وو
برای این که گیج نشوید، تفاوتهای مهم سه اتفاق شبیه را در جدول زیر بازدید کنید:
| اتفاق | معنی لغوی | توصیف توانایی |
|---|---|---|
| دژاوو (Déjà Vu) | دیده شده | حس آشنایی کاذب در موقعیتی تازه (انگار قبلاً اینجا بودهام). |
| ژامه وو (Jamais Vu) | هیچ زمان دیده نشده | حس غریبگی کاذب در موقعیتی آشنا (انگار اولین بار است میبینم). |
| پرسکه وو (Presque Vu) | تقریباً دیده شده | همان حالت “نوک زبانم است”. میدانید که میدانید، اما نمیتوانید به یاد بیاورید. |
چه وقتی ژامه وو خطرناک است؟
در زیاد تر موارد، ژامه وو یک اتفاق بیخطر و ناشی از خستگی ذهن است. اما در موارد نادر میتواند نشانهای از یک مشکل نورولوژیک باشد:
ربط با صرع لوب گیجگاهی
تحقیقات پزشکی مشخص می کند که بین ژامه وو و صرع لوب گیجگاهی ارتباطی وجود دارد. بیمارانی که دچار تشنج در این ناحیه از مغز خواهد شد (که مسئول حافظه و ادراک است)، امکان پذیر قبل از اغاز تشنج، هالهای (Aura) را توانایی کنند که شامل حس شدید ژامه وو است. اگر این حس را به ندرت توانایی میکنید، جای نگرانی نیست. اما اگر:
- این حس مرتباً تکرار میشود؛
- با سردردهای شدید، بوهای شگفت یا حرکات غیرارادی بدن همراه است؛
- با دورههای فراموشی همراه میشود:
حتماً باید با یک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
ربط با اختلالات اضطرابی و مسخ حقیقت
افرادی که دچار اضطراب شدید یا اختلال “مسخ حقیقت/مسخ شخصیت” می باشند نیز امکان پذیر مکرراً حس کنند که محیط اطرافشان یا حتی چهره خودشان در آینه غریبه است. در این حالت، ژامه وو مکانیزم دفاعی مغز برای فاصله گرفتن از حقیقتِ استرسزا است.
راهکارهایی برای مدیریت و کنار آمدن با ژامه وو
اگر این توانایی شما را میترساند، راهکارهای زیر به شما پشتیبانی میکند تا کنترل خود را بازیابید:
- اسایش خود را نگه داری کنید: اولین عکس العمل طبق معمولً وحشت است (“وای دارم آلزایمر میگیرم”). به خودتان یادآوری کنید که این فقط یک خطای پردازشی موقت در مغز است، همانند سکسکه اما برای ذهن.
- استراحت کنید: از آنجا که خستگی عامل مهم است، توانایی ژامه وو زیاد تر هشداری از سمت بدن است که میگوید: “من نیاز به خواب دارم”.
- تحول تمرکز: اگر روی یک کلمه گیر کردهاید و برایتان شگفت شده، دست از تکرار آن بردارید. به چیز فرد دیگر نگاه کنید، یک لیوان آب بخورید یا موقعیت خود را تحول دهید تا مغز ریست شود.
- یادداشتبرداری: زمانهایی که این حس به سراغتان میآید را یادداشت کنید. آیا هنگامی گرسنهاید اتفاق میافتد؟ هنگامی کمخوابید؟ اشکار کردن الگوها به افت هراس شما پشتیبانی میکند.
معارفه کتاب برای کاوش در عجایب ذهن
اگر به فهمیدن عمیقتر خطاهای ادراکی و شگفتیهای مغز علاقهمندید، خواندن کتابهای زیر را نظر میکنیم:
- کتاب «توهمات» (Hallucinations)
- نویسنده: الیور ساکس (Oliver Sacks)
- دکتر ساکس، عصبشناس برجسته، در این کتاب به بازدید انواع خطاهای ادراکی مغز میپردازد و توضیح میدهد که چطور ذهن سالم هم میتواند دچار توهم یا حسهای شگفت شود.
- کتاب «توانایی دژاوو» (The Déjà Vu Experience)
- نویسنده: آلن اس. براون
- اگرچه تمرکز بر دژاوو است، اما این کتاب علمیترین مرجع برای شناخت اتفاقهای مرتبط همانند ژامه وو و پرسکه وو نیز محسوب میشود.
سخن پایانی
ذهن انسان، پیچیدهترین ساختار در جهان شناخته شده است و بعضی اوقات اوقات، این سیستم پیچیده دچار “گلیچ” یا اختلالات لحظهای میشود. اتفاق ژامه وو، با همه شگفت و غریب بودنش به ما یادآوری میکند که ادراک ما از حقیقت چه مقدار شکننده و وابسته به کارکرد صحیح نورونها است.
دفعه سپس که کلمه “دیوار” برایتان بیمعنی شد یا صورت دوستتان برای لحظهای غریبه به نظر رسید، نترسید. لبخندی بزنید و بدانید که مغزتان فقط برای چند ثانیه به مرخصی رفته است.
اگر این نوشته از «چطور» برایتان سودمند می بود و شما هم تواناییهای شبیهی از غریبپنداری داشتهاید، حتماً در قسمت نظرات برای ما بنویسید. خواندن تواناییهای شما میتواند به دیگران مطمعن دهد که تنها نیستند.
سوالهای متداول
۱. آیا توانایی ژامه وو نشانه آلزایمر یا زوال عقل است؟
در اکثر موارد خیر. ژامه وو طبق معمولً یک اتفاق گذرا ناشی از خستگی مغز است و در افراد جوان و سالم نیز زیاد شایع است. آلزایمر با فراموشی پایدار و پیشرونده همراه است، نه یک حس لحظهایِ غریبگی که سریعاً رفع میشود.
۲. چرا هنگامی یک کلمه را زیاد تکرار میکنم، معنیاش را از دست میدهد؟
این دقیقاً همان مکانیسم “اشباع معنایی” است. نورونهای مغز شما در تاثییر شلیکهای پیدرپی برای آن کلمه خاص، خسته خواهد شد و موقتاً از پردازش معنی آن باز میهمانند. این یک عکس العمل طبیعی سیستم عصبی است.
۳. چه مقدار طول میکشد تا حس ژامه وو از بین برود؟
توانایی ژامه وو زیاد مختصر است و طبق معمولً از چند ثانیه تا نهایتاً یک یا دو دقیقه طول میکشد. به محض این که دقت خود را تحول دهید یا استراحت کنید، ادراک شما به حالت عادی باز میگردد.
در افسردگی غم به لایههای عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و حرکت شما بهوجود میآورد. اگر حس افسردگی دارید، حتما با پشتیبانی یک روانشناس متخصص مشکل را ریشهیابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ربط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
به پشتیبانی زبان بدن، ناگفتهها را بگویید و بشنوید
دسته بندی مطالب
فرهنگ وهنر
